النحو الوافی المجلد 4

اشاره

سرشناسه : حسن، عباس

عنوان و نام پدیدآور : النحو الوافی مع ربطه بالا سالیب الرفیعه و الحیاه اللغویه المتجدده/ تالیف عباس حسن.

مشخصات نشر : تهران : ناصرخسرو، 1422ق.= 1380.

مشخصات ظاهری : 4 ج.

مندرجات : ج. 1. القسم الموجز للطلبه الجامعات. و المفصل للاساتذه و المتخصصین .-- ج. 2. القسم الموجز للطلبه الجامعات. و المفصل للاساتذه و المتخصصین .-- ج. 3. القسم الموجز للطلبه الدداسات النحویه و الصرفیه بالجامعات و المفصل للاساتذه و المتخصصین مشتمل علی ضوابط و الاحکام التی قررتها الجامع اللغویه و موتمراتها الرسمیه .-- ج. 4. القسم الموجز للطلبه الدراسات النحویه بالجامعات و المفصل للاسائذه و المتخصصین

موضوع : زبان عربی -- نحو

رده بندی کنگره : PJ6151/ح 45ن 31380

رده بندی دیویی : 492/75

شماره کتابشناسی ملی : م 68-685

توضیح : «النحو الوافی»، تألیف عباس حسن، از جمله آثار معاصر در موضوع علم نحو است که به شیوه ای آموزشی، در چهار مجلد به زبان عربی تألیف شده است.کتاب، مشتمل بر یک مقدمه و چهار جزء است. ابواب کتاب، بنا بر ترتیبی که ابن مالک در «الفیه» انتخاب کرده و بسیاری از نحویون پس از او اختیار کرده اند، مرتب شده است.

نویسنده در تألیف کتاب، به شیوه آموزشی معینی ملتزم نبوده و به تناسب از شیوه های استنباطی، القائی و محاوره ای استفاده کرده است.همچنین در پاورقی پس از بیان قاعده و شرح آن، ابیاتی از الفیه را که مرتبت با بحث بوده نقل کرده و به طور خلاصه توضیح داده است.

در مواردی که بین یک مبحث از صفحات پیشین یا پسین رابطه ای با مسئله مورد بحث بوده، به صفحه آن بحث اشاره شده است.

ص: 1

المسأله 127 : النداء

اشاره

(1)

هو : توجیه الدعوه إلی المخاطب ، وتنبیهه للإصغاء ، وسماع ما یریده المتکلم (2).

وأشهر حروفه ثمانیه : الهمزه المفتوحه ، مقصوره أو ممدوده - یا - أیا - هیا - أی ، مفتوحه الهمزه المقصوره أو الممدوده ، مع سکون الیاء فی الحالتین - وا - ... (3)

ولکل حرف منها موضع یستعمل فیه :

(ا) فالهمزه المفتوحه المقصوره لاستدعاء المخاطب القریب (4) فی المکان الحسیّ أو المعنوی ؛ کالتی فی قول الشاعر ینصح ابنه أسیدا :

أأسید ، إن مالا ملک

ت فسر به سیرا جمیلا

وکالتی فی قول الآخر : أربّ الکون : ما أعظم قدرتک ، وأجلّ شأنک.

(ب) سته أخری ؛ (هی : آ - یا - أیا - هیا - أی ، بسکون الیاء مع فتح الهمزه مقصوره وممدوده -) لاستدعاء المخاطب البعید (5) حسّا أو معنی ، والذی فی حکم البعید : کالنائم ، والغافل ... فمثال «یا» قول الشاعر فی مدح الرسول علیه السّلام :

1- فی هذه الکلمه لغات ؛ أشهرها : المدّ مع کسر النون. وهی مصدر قیاسی للفعل : «نادی» ویجوز فیها القصر أیضا. وقد ورد السماع بضم النون مع المد أو القصر. والهمزه التی فی آخر کلمه : «نداء» أصلها الواو ؛ فهی منقلبه عن أصل.

2- ویقولون فی تعریفه أیضا : «طلب الإقبال بالحرف : «یا» أو أحد إخوته». والإقبال قد یکون حقیقیا ، وقد یکون مجازیا یراد به الاستجابه ، کما فی نحو : یا ألله. وقد یکون الغرض من النداء تقویه المعنی وتوکیده ، کقولک لمن هو مصغ إلیک ، مقبل علی حدیثک : إن الأمر هو ما فصلته لک یا علی - مثلا - (کما سیجیء فی ص 118) والأصل فی المنادی أن یکون اسما لعاقل ، ولکن من الأسماء ما لا یکون إلا منادی ، ومنها لا یصلح منادی - کما سیجیء فی ص 67 -

3- فالهمزه مقصوره وممدوده ؛ وکذا «أی» مقصوره الهمزه وممدودتها. وبقیه الأحرف ممدوده ، لأنها مختومه بالألف. والبعید یحتاج إلی مد الصوت لیسمع ، ولهذا یری بعض النحاه أن «أی» المقصوره هی النداء القریب.

4- انظر «ب» من ص 5.

5- انظر «ب» من ص 5.